Mury miejskie (obronne) Bydgoszczy

Bydgoszcz należy do miast, w których mury obronne powstały nie tylko późno, ale także w formie bardzo skromnej.
Zaczęto je budować dopiero w 2. poł. XV w. (przed 1484 r.) i to tylko od strony południowej - na miejscu wcześniejszych wałów drewniano-ziemnych powstałych po lokacji miasta w 1346 r. Budowę murów ukończono ok. 1520 r., a więc w czasie, kiedy ich funkcja stawała się już coraz bardziej bezużyteczna w obliczu rozwoju broni artyleryjskiej o dłuższym zasięgu. Mur składał się tylko z pojedynczej linii o wys. ok. 7 m oraz mokrej fosy zewnętrznej (stanowiącej dawne starorzecze odnogi Brdy) ciągnącej się po południowej stronie miasta na odcinku prawie 470 m.
W pozostałej części obwód miasta nie był chroniony murami obronnymi. W ten sposób otoczony obszar miasta zajmował powierzchnię ok. 10,5 ha.

 

 

W ciągu linii muru znajdowało się jedynie 5 baszt (z czego dwie nie przewyższały wysokością muru i miały formę kwadratowego wykuszu przed lico muru, a trzy pozostałe nieco wyższe o formie półokrągłej), a u obu wylotów ul. Długiej - bramy o formach wież obronnych: Poznańska na zachodzie i Kujawska (Toruńska) na wschodzie. Trzecia z bram miejskich - Gdańska, najmłodsza (2. poł. XVI w.) - powstała w formie samodzielnej wieży bramnej, na północy miasta, na Przedmieściu Gdańskim (obecnie plac Teatralny), tj. na przeciwnym brzegu Brdy - gdzie nie było murów miejskich - łącząc się jedynie z murem otaczającym pobliski kościół i klasztor karmelitów z końca XIV w. (obecnie nieistniejące, rozebrane w 1822 r.).
Do 'potopu szwedzkiego' w wale ziemnym zamykającym miasto na wschodzie istniała dodatkowo furta tzw. grodzka u wylotu obecnej ul. Grodzkiej; prowadziła z miasta do zamku starostów i uległa zniszczeniu wraz z zamkiem w 1656 r.; nie miała funkcji obronnych, a służyła jedynie komunikacji.

 

Najokazalszy, ok. 30-metrowy odcinek murów miejskich pomiędzy ul. Pod Blankami a Wałami Jagiellońskimi

 

Ten słaby system obronny Bydgoszczy został zniszczony niemal doszczętnie w czasie "potopu szwedzkiego" (1655-1658). Po włączeniu Bydgoszczy do I rozbioru Polski w 1772 r. nowe władze pruskie zdecydowały o odbudowie w 1780 r. bydgoskich murów, jednak nie w celach obronnych, a przede wszystkim mając na uwadze zapobieżenie dezercji żołnierzy z nowego garnizonu bydgoskiego oraz do walki z przemytnikami.
W następnym stuleciu mury zaczęły służyć jako ściany i elementy nośnie dobudowywanych doń budynków mieszkalnych. W większości jednak zostały rozebrane przed połową XIX w.

 

Fragment jednej z baszt, znacznie przebudowanej ok. 1780 r.

Do dziś zachowały się dwa niewielkie fragmenty. W odcinku przy skwerze pomiędzy ul. Pod Blankami a Wałami Jagiellońskimi widoczne są ślady licznych przemurowań, zwłaszcza XIX-wiecznych, oraz oskarpowanie z XVIII w. W niewielkim odcinku znajdującym się w podwórzach domów przy Nowym Rynku zachowana jest półkolista baszta z otworami strzelniczymi i nowszym daszkiem stożkowym.